1. การจัดการชั้นเรียน หมายถึง การกระทำของครูและกลยุทธ์ของครูที่มุ่งให้ชั้นเรียน มีความเป็นระเบียบเรียบร้อย (order) หมายรวมถึงกิจการที่นักเรียนประพฤติปฏิบัติอย่างเหมาะสมส่งผลให้การเรียนการสอนประสบความสำเร็จ ความเป็นระเบียบเรียบร้อยมิได้หมายถึงนักเรียนต้องปฏิบัติตามกฎระเบียบอย่างเคร่งครัดจนกระทั่งเป็นคนเฉื่อยชา (Burden 1995)

   2. การจัดการชั้นเรียน หมายถึง ทุกสิ่งทุกอย่างที่ครูปฏิบัติต่อนักเรียนสถานที่ เวลา และวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการสอน เนื้อหาสาระ และนักเรียนเกิดการเรียนรู้ (Wong and Wong 1998)

   3. การบริหารจัดการขั้นเรียน หมายถึง การจัดบรรยากาศการจัดการเรียนการสอน การจัดข้อมูลสารสนเทศ เอกสารประจำชั้นประจำวิชา การกำกับดูแลขั้นเรียนประจำวิชาต่างๆ (สำนักงาน ก.ค.ศ. 2554)

องค์ประกอบ (Components)

   การจัดการขั้นเรียนที่ดีมีองค์ประกอบที่สำคัญ 3 ประการ ดังนี้ (Nakamura 2000)

   1. แรงจูงใจ แรงจูงใจที่สำคัญ ได้แก่

ก. การแสดงการยอมรับนักเรียนและแสดงให้เห็นว่านักเรียนมีความสำคัญ

ข. การยอมรับว่านักเรียนมีความสามารถ

ค. การแสดงให้เห็นว่าโรงเรียนและชั้นเรียน คือ สถานที่ที่มีความปลอดภัย

   2. การติดต่อสื่อสาร ครูจำเป็นจะต้องมีทักษะในการติดต่อสื่อสารกับนักเรียนโดยมีความสามารถในการฟัง ความสามารถในการแสดงออก การส่งเสริมและการยกย่อง ตลอดจนความสามารถในการเจรจา เพื่อแก้ปัญหา

   3. วินัย ครูจำเป็นจะต้องเข้าใจปัญหาและสาเหตุของวินัย ทำให้นักเรียนทราบและเข้าใจกฎระเบียบต่างๆ ตลอดจนผลของการไม่ปฏิบัติตามระเบียบจอห์นสันและคณะ (Johnson et al 2005) ได้เสนอแนะว่าองค์ประกอบที่สำคัญของการจัดการชั้นเรียน ได้แก่ วิธีดำเนินการและการจัดการพฤติกรรม ซึ่งมีสาระโดยสรุป ดังนี้

1. วิธีดำเนินการ (Procedures)

   วิธีดำเนินการเป็นแนวปฏิบัติที่แตกต่างจากกฎระเบียบ วิธีดำเนินการที่สำคัญประกอบด้วย

   1) วิธีดำเนินการทางวิชาการ (Academic Procedures) กิจกรรมที่สำคัญ เช่น การทดสอบ การให้นักเรียนมีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้

   2) วิธีดำเนินการในกิจวัตรหรืองานประจำ (Routine Procedures) เป็นกิจกรรมที่จัดนับตั้งแต่นักเรียนเข้าชั้นเรียนจนกระทั่งออกจากชั้นเรียน เช่น การบันทึกเวลามาเรียน การส่งการบ้าน การส่งงานที่มอบให้ทำ การขออนุญาตออกนอกห้องเรียน การลาหยุดเรียน

   3) วิธีดำเนินการพิเศษ (Special Procedures) สำหรับสถานศึกษาขนาดใหญ่กิจกรรมสำคัญ เช่น การซ้อมหนีไฟด้วยวิธีที่ปลอดภัย มีตัวอย่างและฝึกปฏิบัติ

2. การจัดการพฤติกรรม (Behavior Management)

   การจัดการพฤติกรรมมิได้หมายความว่าครูลงโทษนักเรียนเมื่อนักเรียนแสดงพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม แต่ครูจะต้องมีมาตรการในการป้องกันมากกว่าจะแก้ไขการจัดการพฤติกรรมของนักเรียนนั้น ครูจะต้องได้รับการฝึกอบรมและฝึกปฏิบัติการจัดการพฤติกรรมมีขั้นตอนสำคัญ 3 ประการ คือ

   1) สื่อสารให้นักเรียนเข้าใจอย่างชัดเจนว่าพฤติกรรมที่คาดหวัง หรือที่พึงประสงค์ คืออะไร

   2) สาธิตตัวแบบของพฤติกรรมที่พึงประสงค์

   3) เสริมแรงเมื่อนักเรียนแสดงพฤติกรรมที่พึงประสงค์

สมรรถนะ (Competencies)

   ครูจำเป็นจะต้องมีสมรรถนะในการจัดการชั้นเรียน ในการนี้ครูจำเป็นจะต้องมีความสามารถในการจัดสิ่งแวดล้อมในชั้นเรียน และมีความสามารถในการประเมินพฤติกรรมของนักเรียน สมรรถนะ ในการจัดการชั้นเรียนแบ่งเป็น 4 องค์ประกอบย่อย ดังนี้ (Gilberts and Lignugaris - Kraft 1997)

   1. ความสามารถในการจัดการกับสิ่งแวดล้อมทางกายภาพของชั้นเรียน

   2. ความสามารถในการกำหนดมาตรฐานพฤติกรรมของนักเรียน

   3. ความสามารถในการใช้กลยุทธ์ที่เหมาะสมในการเสริมสร้างพฤติกรรมที่เหมาะสม หรือลดพฤติกรรมที่ไม่พึงปรารถนา

   4. ความสามารถในการประเมินประสิทธิผลของกลยุทธ์ที่ใช้ในการเสริมสร้างพฤติกรรมที่เหมาะสมหรือลดพฤติกรรมที่ไม่พึงปรารถนาแผนในการจัดการชั้นเรียน

แผน (Plan)

     ในการจัดการชั้นเรียนจำเป็นจะต้องมีแผน แผนในการจัดการชั้นเรียนมีองค์ประกอบดังนี้ (Bosch 1999)

1. การจัดการชั้นเรียน

     การจัดการชั้นเรียน เป็นการสนับสนุนการสอนของครูและการเรียนของนักเรียน การจัดชั้นเรียน ประกอบด้วยสิ่งแวดล้อมในชั้นเรียนและการปฏิบัติการในชั้นเรียน

1) สิ่งแวดล้อมในชั้นเรียน สิ่งแวดล้อมทางกายภาพจะทำให้นักเรียนสนุกกับการมาเรียน ความเหมาะสมของแสง สีและอุณหภูมิ การจัดทางเดิน การจัดที่นั่ง เป็นส่วนหนึ่งของสิ่งแวดล้อมในชั้นเรียน

2) การปฏิบัติการในชั้นเรียน สิ่งสำคัญในการปฏิบัติการในชั้นเรียน ได้แก่ การกำหนดนโยบาย การออกกฎระเบียบงานประจำและวิธีดำเนินงาน ชั้นเรียนเป็นสถานที่บ่มเพาะประชาธิปไตย ดังนั้น ระเบียบต่างๆ จะต้องส่งเสริมประชาธิปไตยด้วย

     งานประจำเป็นส่วนสำคัญอีกอย่างหนึ่งของการปฏิบัติการในชั้นเรียน เช่น การบันทึกเวลามาเรียน การส่งการบ้าน การลาหยุด นอกจากนั้น การสร้างแรงจูงใจและการให้กำลังใจนักเรียนก็เป็นสิ่งสำคัญยิ่ง

2. การสอน

     องค์ประกอบที่สองของแผนการจัดการชั้นเรียน คือ การสอน ซึ่งประกอบด้วยแผนการสอนและการปฏิบัติการสอน

   1) แผนการสอน ครูจำเป็นต้องจัดทำแผนการสอน ซึ่งควรระบุถึงวัตถุประสงค์ของการสอน การนำเสนอเนื้อหา การให้นักเรียนมีส่วนร่วม การถามคำถาม กิจกรรมต่างๆ ในกระบวนการสอน การประเมินความเข้าใจของนักเรียนตลอดจนกลยุทธ์ที่ใช้ในการสอนนักเรียนเป็นรายบุคคล

   2) การปฏิบัติการสอน พฤติกรรมของครู วิธีการสอนของครูและคุณภาพการสอนของครู นอกจากจะส่งเสริมการเรียนรู้ของนักเรียนแล้วยังลดปัญหาทางวินัยอีกด้วย ในการปฏิบัติการสอน ครูจะต้องสร้างบรรยากาศที่เอื้อต่อการเรียนรู้ การสร้างแรงจูงใจ การมีเจตคติที่ดีต่อนักเรียน การสร้างสัมพันธภาพที่ดีระหว่างนักเรียนกับครู การพัฒนาทักษะในการแก้ปัญหาและการตัดสินใจ สิ่งเหล่านี้จะช่วยให้นักเรียนสามารถควบคุมตนเองได้

3. การประเมินผล

     องค์ประกอบที่สามของแผนการจัดการชั้นเรียน คือการประเมินผลที่ทั้งครูและนักเรียน มีความเห็นสอดคล้องกัน ควรให้การประเมินผลมีความเป็นปรนัยและเป็นธรรมแก่นักเรียน นักเรียนควรเข้าใจระบบการให้คะแนน และครูควรตระหนักว่าจุดเน้นของการประเมินผล คือ เพื่อการพัฒนา

4. การไตร่ตรองของครู

     การไตร่ตรองของครู เป็นองค์ประกอบที่สี่ของแผนการจัดการชั้นเรียน ครูควรหาโอกาสที่จะทบทวนการสอนของตนเอง ทบทวนการสอนในบางบทเรียน ศึกษาหาทางที่จะช่วยเหลือนักเรียนเป็นรายบุคคล ครูควรหาโอกาสแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับเพื่อนครูการไตร่ตรองของครูเป็นการประเมินผลการสอนของตนเอง และเป็นการพัฒนาการสอนให้มีคุณภาพยิ่งขึ้น

การนำไปใช้

     การจัดการชั้นเรียนนอกจากจะเป็นหน้าที่และความรับผิดชอบของครูแล้ว การจัดการชั้นเรียนยังส่งผลต่อผลสัมฤทธิ์ของนักเรียนอีกด้วย สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการครูและบุคลากรทางการศึกษา ได้กำหนดสมรรถนะการบริหารจัดการชั้นเรียน และกำหนดตัวบ่งชี้ 3 ตัว ดังนี้

ตัวบ่งชี้ที่ 1 การจัดบรรยากาศการจัดการเรียนการสอน

     เกณฑ์การให้คะแนนระดับดีมาก คือ มีความยืดหยุ่นในการจัดห้องเรียนมีป้ายนิเทศหรือสื่อการเรียนการสอนหรือมุมวิชาการ สำหรับศึกษาค้นคว้าที่เป็นปัจจุบันส่งเสริมให้นักเรียนช่วยเหลือเกื้อกูลกัน การมีปฏิสัมพันธ์ที่ดีระหว่างครูกับนักเรียนและผู้เรียนกับผู้เรียน ผู้เรียนมีความกระตือรือร้นในการเรียนและผู้เรียนมีความสุข 

ตัวบ่งชี้ที่ 2 การจัดทำข้อมูลสารสนเทศและเอกสารประจำชั้นเรียน /ประจำวิชา 

     เกณฑ์การให้คะแนนระดับดีมาก คือ จำแนกข้อมูลที่จำเป็นและเอกสารประจำชั้นเรียน ประจำวิชา ให้มีความถูกต้องครบถ้วน เป็นปัจจุบันและสามารถนำไปใช้ในการพัฒนาผู้เรียนได้อย่างเต็มศักยภาพ

ตัวบ่งชี้ที่ 3 การกำกับชั้นเรียน/ประจำวิชา

     เกณฑ์การให้คะแนนระดับดีมาก คือ มีการสร้างข้อตกลงในการอยู่ร่วมกันในชั้นเรียน /ประจำวิชา เพื่อให้ผู้เรียนได้เรียนรู้อย่างเต็มศักยภาพ กำกับ ดูแล การปฏิบัติของผู้เรียนให้เป็นไปตามข้อตกลง และสามารถปรับพฤติกรรมผู้เรียนให้เรียนร่วมกันได้อย่างราบรื่นครูควรตระหนักถึงตัวบ่งชี้และเกณฑ์การประเมินข้างต้น แล้วปฏิบัติงานจนกระทั่งเกิดผลตามเกณฑ์ดังกล่าว นอกจากนั้นในการจัดการชั้นเรียนนั้น ครูควรตระหนักถึง

   1. สภาพแวดล้อมทางกายภาพในห้องเรียน

   2. การเตรียมการสอนของครูและการจัดทำแผนการสอนที่ดี

   3. ความเหมาะสมในการนำเสนอบทเรียนที่สอดคล้องกับอายุ วุฒิภาวะและบริบทของสังคม